ΔΙΑΤΡΟΦΙΚΟ «ΚΟΣΤΟΥΜΙ» - ασπίδα υγείας
Οι νέες γνώσεις που καθημερινά αποκτούμε για τον ρόλο των γονιδίων και τις αλληλεπιδράσεις τους με τη διατροφή μας έχουν ήδη αρχίσει να αξιοποιούνται και να διαμορφώνονται σε διατροφικές προτάσεις που μπορούν εξατομικευμένα για τον καθένα μας να οδηγήσουν σε έλεγχο του βάρους και ενίσχυση της άμυνας κατά των παθήσεων που μας απειλούν
Ο καθένας μας είναι μοναδικός και με αυτόν τον τρόπο πρέπει να αντιμετωπίζεται σε όλους τους τομείς. Την επιβεβαίωση έδωσαν περισσότεροι από 100 ειδικοί από 24 χώρες που συγκεντρώθηκαν στην ελληνική πρωτεύουσα για να παρουσιάσουν το αύριο της διατροφολογίας. Ενα αύριο το οποίο έχει ήδη αρχίσει να γεννιέται μέσα από διαφορετικές μελέτες αλλά και από γενετικά τεστ βάσει των οποίων ο κάθε άνθρωπος λαμβάνει διατροφικές συμβουλές που τον αφορούν αποκλειστικά και όχι αόριστες συστάσεις που απευθύνονται στον γενικό πληθυσμό.
Μια τέτοια αντιμετώπιση, τουλάχιστον σε ό,τι αφορά τον τομέα της διατροφής, πιθανότατα θα αποτελεί κοινό τόπο μέσα στην επόμενη δεκαετία, όπως εκτίμησε μιλώντας στο «Βήμα» η πρόεδρος της ISNN και του Κέντρου για τη Γενετική, τη Διατροφή και την Υγεία στην Ουάσιγκτον των ΗΠΑ κυρία Αρτεμις Σιμοπούλου. Η επανάσταση - η οποία δεν είναι σίγουρα χωρίς αιτία, διαβεβαιώνουν οι επιστήμονες - έχει ήδη ξεκινήσει. Το θέμα είναι να βρει τη θέση που της αξίζει μέσα στο πλαίσιο των αναγκών των καταναλωτών, διότι ειδάλλως θα λήξει άδοξα. Σε κάθε περίπτωση τα όσα ακούστηκαν στο πρώτο αυτό συνέδριο του είδους του - το οποίο διεξήχθη στον τόπο που του άρμοζε, αφού η έννοια της γενετικής και της αλληλεπίδρασής της με την τροφή πρωτοαναφέρθηκε 2.500 χρόνια πριν μέσω του πατέρα της Ιατρικής Ιπποκράτη - αποτελούν, αν μη τι άλλο, τροφή για σκέψη...
Γονίδια και διατροφή
Η νέα εποχή στο «διάβασμα» των γονιδίων μας ήταν επόμενο να ανοίξει και νέα «κεφάλαια» στο βιβλίο της επιστήμης, με αποτέλεσμα καινούργιοι όροι να εισαχθούν στη ζωή μας. Εύλογο θα ήταν το ερώτημα σχετικά με την έννοια των όρων διατροφογενωμική και διατροφογενετική. Οπως αναφέρουν οι ειδήμονες, η διατροφογενωμική είναι η επιστήμη που ερευνά την επίδραση την οποία έχουν τα θρεπτικά συστατικά των τροφών που καταναλώνουμε στον τρόπο με τον οποίο εκφράζονται τα γονίδιά μας.
Η άλλη «όψη» του ιδίου νομίσματος έχει τον τίτλο διατροφογενετική. Αφορά την επιστήμη που μελετά τον τρόπο με τον οποίο αντιδρά ο οργανισμός μας στα διάφορα θρεπτικά συστατικά ανάλογα με το γονιδιακό υπόβαθρο που διαθέτει - για παράδειγμα, αν μια συγκεκριμένη εκδοχή κάποιου γονιδίου που διαθέτει το άτομο το οδηγεί στο να αποκτήσει υπέρταση λόγω της κατανάλωσης νατρίου. Οι επιστήμονες υπογραμμίζουν ότι και οι δύο αυτοί όροι, και τα δύο υποκεφάλαια του νέου κεφαλαίου της διατροφής μας, είναι εξίσου σημαντικοί και αλληλοσυμπληρούμενοι. Απώτερος στόχος αμφοτέρων είναι να κατανοήσουν πλήρως τους συσχετισμούς μεταξύ διατροφής, γονιδίων και ασθενειών ώστε να προσφέρεται στον κάθε άνθρωπο ένα πρόγραμμα ζωής σύμφωνα με το γενετικό προφίλ του. Διότι μπορεί η διατροφή μας να μην είναι ο μόνος «εχθρός» που απειλεί τη ζωή μας, ούτε το DNA μας η μόνη «συνταγή» που μπορεί να μας σώσει από τους διαφορετικούς εχθρούς, η αλληλεπίδρασή τους όμως καθορίζει σε μεγάλο βαθμό την (μικρότερη ή μεγαλύτερη, καλή ή κακή) πορεία του βίου μας.
Σε ερευνητικό επίπεδο, αναφέρει η κυρία Σιμοπούλου, είναι ακόμη και σήμερα δυνατός ο έλεγχος για ορισμένα γονίδια τα οποία στη συνέχεια συνδέονται με τη διατροφή. Ετσι οι κατάλληλες διατροφικές επιλογές μπορούν να αμβλύνουν την επίδραση των γονιδίων. «Η συγκεκριμένη προσέγγιση μπορεί να ακολουθηθεί για την αντιμετώπιση μονογονιδιακών συνδρόμων, όχι όμως - τουλάχιστον ακόμη - και για χρόνιες νόσους οι οποίες είναι πολυπαραγοντικές. Αλλά μέσα σε δέκα χρόνια αναμένουμε αυτό να συμβεί σε ευρεία κλίμακα. Ηδη, όπως είναι γνωστό, συγκεκριμένα άτομα, όπως ο Κρεγκ Βέντερ και ο Τζέιμς Γουάτσον, έχουν προχωρήσει στη χαρτογράφηση ολόκληρου του γονιδιώματός τους με αποτέλεσμα να γνωρίζουν λεπτομερώς το γενετικό προφίλ τους και να μπορούν να δράσουν αναλόγως. Τα άτομα όμως αυτά είναι ακόμη μετρημένα στα δάχτυλα. Σε μία δεκαετία θα μπορούν πιθανότατα να είναι αμέτρητα».
Ωστόσο η διεύρυνση της γενετικής γνώσης δεν θα «ακουμπήσει» μόνο το κάθε άτομο ξεχωριστά αλλά και ολόκληρους πληθυσμούς οι οποίοι δείχνουν γενετικά χαρακτηριστικά διαφορετικά από τους υπόλοιπους. «Για παράδειγμα, στην Ελλάδα εμφανίζονται σε μεγάλη συχνότητα προβλήματα που σχετίζονται με τον παράγοντα V Leiden, ο οποίος συνδέεται με υπερπηκτικότητα του αίματος και οδηγεί σε αυξημένο αριθμό αποβολών, θανάτου του εμβρύου στη μήτρα λόγω θρομβοεμβολής» λέει η κυρία Σιμοπούλου.
Πώς προδιαγράφεται όμως το μέλλον του κλάδου; «Λαμπρό» σύμφωνα με την πρόεδρο της ISNN. «Μέσα στην επόμενη δεκαετία το κάθε άτομο θα μπορεί να γνωρίζει το γενετικό προφίλ του και να λαμβάνει συγκεκριμένες, εξατομικευμένες συμβουλές σε ό,τι αφορά τη δίαιτα και την άσκηση για την πρόληψη ασθενειών αλλά και τη σωστή αντιμετώπισή τους σε περίπτωση που έχουν ήδη εμφανιστεί. Το ίδιο θα συμβεί μέσα σε αυτό το διάστημα σε ευρεία κλίμακα και στον τομέα των φαρμάκων».
Ενθαρρυντική έρευνα στην Ελλάδα
Μπορεί για τους περισσότερους το καινούργιο δίπτυχο διατροφής - γονιδίων να αποτελεί ακόμη άγνωστο, προς εξερεύνηση τόπο, ωστόσο η εξατομικευμένη διατροφή με βάση το γενετικό προφίλ έχει ήδη σταθεί αρωγός στη μάχη με τα περιττά κιλά για κάποιους Ελληνες που συμμετείχαν σε ερευνητικό πρόγραμμα. Και όπως δείχνουν τα αποτελέσματα της συγκεκριμένης μελέτης που δημοσιεύθηκαν πριν από ακριβώς έναν μήνα στο επιστημονικό έντυπο «Nutritional Journal», η ζυγαριά... υπέκυψε στην πρωτοποριακή προσέγγιση και κατέβασε τον δείκτη της. Η μελέτη, που διήρκεσε τρία χρόνια και είχε επιστημονικό υπεύθυνο τον κ. Ι. Αρκαδιανό, ιατρό, μέλος της Ελληνικής Ιατρικής Εταιρείας Παχυσαρκίας καθώς και της ISNN, έγινε πραγματικότητα χάρη στη συνεργασία με το Εργαστήριο Βιοϊατρικής Τεχνολογίας του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου (ΕΜΠ, υπεύθυνος καθηγητής κ. Δ. Κουτσούρης), το Twin Research Unit στο King's College του Λονδίνου και την εταιρεία Sciona. Η τελευταία ήταν εκείνη που παρείχε και το γενετικό «εργαλείο» για τον έλεγχο των ασθενών, το οποίο ονομάζεται DNA MyCellf Kit.
Στη μελέτη συμμετείχαν 93 άτομα τα οποία διέθεταν πλούσιο... βιογραφικό αποτυχημένων προσπαθειών απωλείας βάρους. Μια ομάδα ατόμων υποβλήθηκε στη γενετική εξέταση που αφορούσε 24 διαφορετικές παραλλαγές 19 γονιδίων τα οποία είναι γνωστό με βάση την επιστημονική βιβλιογραφία ότι συνδέονται με τον μεταβολισμό. Η δεύτερη ομάδα δεν υπεβλήθη στο γενετικό τεστ. Στη συνέχεια κατεγράφησαν τα απαραίτητα στοιχεία των ατόμων και από τις δύο ομάδες (όπως: ηλικία, φύλο και Δείκτης Μάζας Σώματος, κατά την έναρξη της μελέτης) και δόθηκαν συστάσεις για διατροφή (στην ομάδα που είχε υποβληθεί στη γενετική εξέταση σύμφωνα με το γενετικό προφίλ του κάθε ατόμου).
Το σημαντικό ήταν, όπως ανέφεραν αποκλειστικά στο «Βήμα» τόσο η επιστημονική υπεύθυνη της Sciona δρ Ρόζαλιν Γκιλ όσο και ο κ. Αρκαδιανός, ότι τα άτομα παρακολουθήθηκαν για πολύ μεγάλο διάστημα, που έφθανε τις 300 ημέρες, όταν στα περισσότερα προγράμματα διαχείρισης του βάρους οι μετρήσεις και η παρακολούθηση διαρκούν μόλις έξι εβδομάδες. «Είναι όμως γεγονός ότι στις περισσότερες των περιπτώσεων τα άτομα αρχίζουν να ξαναπαίρνουν βάρος μετά τις 6-12 εβδομάδες» είπε χαρακτηριστικά η δρ Γκιλ.
Τα αποτελέσματα αυτής της μακρόχρονης παρακολούθησης ήταν ενθαρρυντικά. Η τελική ανάλυση έδειξε ότι μετά την πάροδο σχεδόν ενός έτους από την αρχή του προγράμματος το 73% όσων συμμετείχαν στην ομάδα της διατροφογενετικής διατήρησε τη μείωση του βάρους που είχε επιτύχει, σε σύγκριση με ποσοστό μόλις 32% στην ομάδα που δεν είχε υποβληθεί στη γενετική εξέταση. Παράλληλα η εξατομικευμένη διατροφή οδήγησε σε σημαντική βελτίωση στα επίπεδα ομοκυστεΐνης (αμινοξύ, τα αυξημένα επίπεδα του οποίου στον οργανισμό έχουν συνδεθεί με εμφάνιση καρδιαγγειακών νοσημάτων καθώς και άλλων προβλημάτων, όπως η άνοια), στα επίπεδα της «κακής» LDL χοληστερόλης και του σακχάρου του αίματος.
Πού βασίζεται το τεστ
Απορία προκαλεί ίσως το πώς γίνεται η επιλογή των γονιδίων τα οποία εξετάζονται μέσω του τεστ. Η δρ Γκιλ εξήγησε ότι «βασίζεται σε επιστημονικές αποδείξεις σχετικά με το ότι κάποια γονίδια έχουν επίδραση στην υγεία η οποία μπορεί να τροποποιηθεί μέσω της διατροφής - για παράδειγμα, μέσω της αύξησης του φολικού οξέος, της προσθήκης ω3 λιπαρών οξέων ή πράσινων φυλλωδών λαχανικών. Παράλληλα οι γονιδιακές παραλλαγές που εξετάζουμε πρέπει να σχετίζονται με τον πληθυσμό που μελετούμε. Δεν ασχολούμαστε με "εξωτικές" παραλλαγές που απαντώνται μόνο σε απομακρυσμένες περιοχές του πλανήτη».
Σχολιάζοντας τα αποτελέσματα της μελέτης ο κ. Αρκαδιανός υπογράμμισε ότι «αν και η γενετική της διατροφής δεν θεωρείται ακόμη ότι αποτελεί προγνωστικό εργαλείο για τον προσδιορισμό του καλύτερου διατροφικού σχήματος που θα οδηγήσει σε μεγαλύτερη μείωση του βάρους σε ένα άτομο, υπάρχει ήδη ένα ενεργό πεδίο έρευνας πάνω στο θέμα. Τα στοιχεία αυτής της μελέτης μαρτυρούν ότι η χρήση της συγκεκριμένης προσέγγισης μπορεί να δώσει αποτελεσματική χείρα βοηθείας στην υιοθέτηση μακροπρόθεσμων αλλαγών του τρόπου ζωής, οι οποίες συνδέονται με τη σειρά τους με διατήρηση της μείωσης του βάρους».
Προϊόντα που κυκλοφορούν
Η διατροφή βάσει των γονιδίων μας δεν αποτελεί όμως μόνο μια ερευνητική ιδέα, έχει αρχίσει να γίνεται πράξη - και αυτό είναι μάλλον λογικό, δεδομένου ότι το νέο πεδίο εκτός από ερευνητικό ενδιαφέρον παρουσιάζει και ενδιαφέρον άκρως... επιχειρηματικό. Σύμφωνα με εκτιμήσεις, διαφορετικά γενετικά τεστ διεξάγονται σποραδικά σε κλινικές αδυνατίσματος σε διαφορετικές χώρες, όπως και στη δική μας (όπου το κόστος κυμαίνεται περί τα 400 ευρώ και άνω, ανάλογα με τον αριθμό των γονιδίων που ελέγχονται).
Κατά τη διάρκεια του συνεδρίου, ειδικοί από διαφορετικές χώρες παρουσίασαν το παρόν και το μέλλον των επιχειρηματικών κινήσεων του κλάδου της γενετικής διατροφής και της διατροφογενωμικής.
Οπως ανέφερε η δρ Γκιλ, η Sciona αναμένεται να κυκλοφορήσει σύντομα μια εμπλουτισμένη έκδοση του τεστ MyCellf Kit αλλά και ένα εντελώς καινούργιο τεστ που θα έχει και πάλι στόχο την προαγωγή της υγείας μέσω της αλληλεπίδρασης διατροφής και γονιδίων.
Η γενετική της διατροφής έχει ήδη «επισκεφθεί» στην πράξη και την Πορτογαλία. Η Κάτια Κάλε ανέφερε ότι η εταιρεία Ibergene, την οποία εκπροσωπεί, δημιουργεί ειδικό λογισμικό το οποίο μπορούν να χρησιμοποιήσουν οι γιατροί προκειμένου να περιλαμβάνουν τόσο τους γνωστούς δείκτες υγείας όσο και το γενετικό προφίλ του κάθε ατόμου που καταφεύγει σε αυτούς. Οπως προσέθεσε, στη χώρα της οκτώ στα δέκα άτομα δηλώνουν ότι θα υποβάλλονταν σε γενετικό τεστ προκειμένου να λάβουν το σωστό πρόγραμμα διατροφής.
Περισσότερα από 1.000 άτομα στη γείτονα Τουρκία έχουν επίσης αφεθεί στα χέρια της νέας προσέγγισης μέσω υποβολής στην εξέταση Gentest που παρουσίασε ο δρ Σερντάρ Σάβας. Η εταιρεία του δρος Σάβας παρέχει τη δυνατότητα στον πελάτη να υποβληθεί σε συμβατικά βιοχημικά τεστ αλλά και σε γενετικές εξετάσεις (με μελέτη 50 διαφορετικών γονιδίων και πολυμορφισμών) και να λάβει μια έκθεση 100 σελίδων στην οποία καταγράφεται ο κίνδυνος εμφάνισης σοβαρών νόσων. Με βάση τα αποτελέσματα δημιουργείται ένα πλάνο δράσης σε συνεργασία με ειδικούς, που περιλαμβάνει διατροφή, άσκηση και γενικότερα αλλαγή του τρόπου ζωής (το κόστος της όλης διαδικασίας ανέρχεται σε 1.500 ευρώ).
Ερωτήματα και αγωνίες
Οπως συμβαίνει με οτιδήποτε καινούργιο μπαίνει στη ζωή μας, έτσι και η νέα προσέγγιση στον τρόπο που βλέπουμε τη διατροφή μας προκαλεί, εκτός από ενδιαφέρον - ίσως και ενθουσιασμό -, ερωτήματα σχετικά με το ορθό πλαίσιο διεξαγωγής της. Τα ερωτήματα αυτά αποτύπωσε με τον καλύτερο τρόπο κατά τη διάρκεια του συνεδρίου ο δρ Τζον Μίλνερ, από το Εθνικό Ινστιτούτο για τον Καρκίνο των ΗΠΑ. Οπως είπε, αποτελεί γεγονός ότι το 35% των περιπτώσεων καρκίνου συνδέεται με τη διατροφή μας, απόδειξη του ότι η γενετική της διατροφής μπορεί να βοηθήσει στη μείωση της επίπτωσης ενός από τους μεγαλύτερους «δολοφόνους» του παγκόσμιου πληθυσμού. Αποτελεί επίσης γεγονός ότι οι σημερινές διατροφικές συμβουλές της λογικής «one size fits all» προκαλούν πολλές φορές σύγχυση στο κοινό - τελευταίο παράδειγμα εκείνο δύο μεγάλων μελετών που δημοσιεύθηκαν πρόσφατα με λίγες ημέρες διαφορά λαμβάνοντας μεγάλη δημοσιότητα, εκ των οποίων η μία μάς προέτρεπε να είμαστε όσο το δυνατόν πιο αδύνατοι για να κατακτήσουμε υγεία και μακροζωία, ενώ η δεύτερη έδινε συμβουλή να είμαστε ελαφρώς υπέρβαροι για να κατακτήσουμε τον ίδιο στόχο!
Ετσι, οι εξατομικευμένες διατροφικές συμβουλές φαίνεται να είναι πολύ πιο σωστές για την αντιμετώπιση των προβλημάτων του καθενός από εμάς. «Τίθενται όμως βασικά ερωτήματα. Οταν μιλούμε για συμβουλές ανάλογα με το άτομο, πρέπει να λάβουμε υπόψη και τη φάση της ζωής που διάγει. Πώς μεταφράζονται οι συμβουλές όταν μια γυναίκα είναι, για παράδειγμα, έγκυος, ή πώς μεταφράζονται για ένα βρέφος, για έναν αθλητή;» σημείωσε ο δρ Μίλνερ. Σημαντικό είναι και το ερώτημα που αφορά το ποια είναι η κατάλληλη στιγμή παρέμβασης σε ένα άτομο όταν οι ειδικοί θα έχουν στα χέρια τους τα αποτελέσματα των γενετικών εξετάσεών του. «Εχει π.χ. φανεί ότι η χορήγηση σεληνίου, β-καροτίνης και βιταμίνης Ε μειώνει τον κίνδυνο θνησιμότητας από καρκίνο του οισοφάγου μόνο όταν το άτομο είναι κάτω των 55 ετών. Σε ηλικία άνω των 55 ετών αυξάνει, αντιθέτως, τον κίνδυνο. Πρέπει λοιπόν να διεξαγάγουμε ενδελεχείς κλινικές μελέτες προκειμένου να προχωρήσουμε σε συστάσεις, αφού είναι πιθανόν να θέσουμε σε κίνδυνο την υγεία των ασθενών» προσέθεσε ο επιστήμονας.
Ενα από τα βασικά ζητήματα είναι βεβαίως το κόστος τέτοιου είδους τεστ, το οποίο αν δεν μειωθεί θα μιλούμε για «ελιτίστικη» προσέγγιση. Είναι χαρακτηριστικό ότι, όπως επεσήμαναν οι ειδικοί, το κόστος σήμερα για τη μελέτη ενός και μόνον πολυμορφισμού μπορεί να ανέλθει ως και σε 300 ευρώ - φανταστείτε σε τι μεταφράζεται αυτό όταν χρειάζεται να μελετηθούν δεκάδες ή και εκατοντάδες πολυμορφισμοί σε πληθώρα γονιδίων.
Σημαντικότατο και το ερώτημα που αφορά τη διαχείριση όλων αυτών των γενετικών πληροφοριών οι οποίες θα προκύψουν από τις αναλύσεις του DNA χιλιάδων πολιτών. Μήπως δεν είναι μακριά η ημέρα του... Γενετικού Μεγάλου Αδελφού; «Πράγματι» απαντά η κυρία Σιμοπούλου «αναδύονται πολλά διλήμματα, ηθικά, νομικά, κοινωνικά, επιστημονικά, με την εξέλιξη των γενετικών ελέγχων. Αυτό που πρέπει όλοι να εννοήσουμε είναι ότι στο σύνολό μας διαθέτουμε γονιδιακές παραλλαγές και δεν πρέπει να γίνονται διακρίσεις. Είναι βέβαια απαραίτητο να υπάρξουν νόμοι που θα διασφαλίζουν το ιδιωτικό των γενετικών πληροφοριών του κάθε ατόμου, καθώς και ότι κανένας δεν θα μπορεί να επιβάλει σε κάποιο άτομο τον γενετικό έλεγχο αλλά αυτός θα γίνεται μόνο αν το ζητήσει ο ενδιαφερόμενος».
Θέλουμε να ξέρουμε;
Οι εν δυνάμει ενδιαφερόμενοι φαίνεται πάντως να είναι πολλοί, σύμφωνα με στοιχεία που παρουσίασε η Σίλβια Ρόου, πρόεδρος της αμερικανικής εταιρείας SR Strategy, η οποία έχει διατελέσει επί έτη δημοσιογράφος σε θέματα υγείας. Στοιχεία από τις ΗΠΑ - δεν υπάρχουν αντίστοιχα για την Ευρώπη, αν και όπως επεσήμανε η κυρία Ρόου παρόμοια μεγάλη μελέτη διεξάγεται τώρα σε ευρωπαίους πολίτες και τα συμπεράσματά της θα δημοσιευθούν μέσα στους επόμενους μήνες - δείχνουν ότι το 33% του πληθυσμού ανησυχεί για το βάρος του, ενώ το 75% δηλώνει ότι η διατροφή παίζει μεγάλο ρόλο στην υγεία. Παράλληλα το 79% θα επιθυμούσε εξατομικευμένη δίαιτα. Η μειονότητα των πολιτών δηλώνει πάντως ότι έχει ακούσει για τον καινούργιο όρο της γενετικής της διατροφής, ενώ αναφέρει ότι της φαίνεται «καλή ιδέα» και θα ήθελε να μάθει περισσότερα πράγματα για τον τομέα.
Την ίδια στιγμή όμως οι πολίτες φοβούνται. Φοβούνται για το πού θα καταλήξουν τα προσωπικά στοιχεία τους, ανησυχούν για τα αποτελέσματα που θα πάρουν στα χέρια τους αλλά και για το κόστος τέτοιου είδους γενετικών εξετάσεων (ίδιες τάσεις φαίνεται να ισχύουν και στην Ευρώπη, σύμφωνα με την κυρία Ρόου). Και να ένα σημαντικό στοιχείο που μέσα του κλείνει με τον καλύτερο τρόπο τη φιλοσοφία του κοινού (τουλάχιστον όπως είναι διαμορφωμένη σήμερα): τα τρία τέταρτα των πολιτών επιθυμούν να γνωρίζουν τη γενετική προδιάθεσή τους, μόνο όμως σε περίπτωση που μπορούν να κάνουν κάτι για να αλλάξουν την πορεία που αυτή τούς προδιαγράφει.
Το πλαίσιο του Eurogene
Σε κάθε περίπτωση τα παραπάνω ερωτήματα εκκρεμούν και περιμένουν πιεστικά απαντήσεις δεδομένου ότι αφορούν τα πιο ευαίσθητα δεδομένα του κάθε πολίτη. Σε αυτό το πλαίσιο, καθώς και με τη λογική ότι πρέπει να υπάρχει ένας κοινός κώδικας και εργαλεία μεταξύ των ερευνητών ώστε να προαχθεί η μελέτη πάνω στα γονίδια με τον καλύτερο δυνατό τρόπο, έχει αναπτυχθεί το πρόγραμμα Eurogene με χρηματοδότηση της ΕΕ, στο οποίο συμμετέχουν πολλά και διαφορετικά κέντρα, μεταξύ των οποίων και το Εργαστήριο Βιοϊατρικής Τεχνολογίας του ΕΜΠ. Στο πλαίσιο αυτού του προγράμματος οι ειδικοί αναμένεται να μελετήσουν τα θέματα ανάπτυξης των γενετικών τεστ, υιοθέτησης της διατροφογενωμικής στην κλινική πράξη, αλλά και ζητήματα που αφορούν τη διασφάλιση του απορρήτου των γενετικών πληροφοριών του κάθε ατόμου, την πιστοποίηση των εταιρειών που θα κυκλοφορούν τέτοιου είδους προϊόντα, καθώς και τα νομικά και ηθικά ζητήματα που θα είναι απαραίτητο να καλύπτουν αυτές τις διαδικασίες και τα οποία διαφέρουν ανάλογα με τη χώρα.
Το ελληνικό ακαδημαϊκό ίδρυμα αναπτύσσει το ειδικό λογισμικό ώστε να δημιουργηθεί ένα ασφαλές, οικουμενικό σύστημα διαχείρισης των γενετικών πληροφοριών οι οποίες θα αποτελούν αποκλειστικά «κτήμα» του ίδιου του ατόμου και του γιατρού του, αλλά την ίδια στιγμή τηρώντας τους απαραίτητους όρους θα τροφοδοτούν μια τράπεζα δεδομένων από όπου θα εξαχθούν σημαντικά συμπεράσματα για την υγεία του πληθυσμού. Σύμφωνα με τη δρα Γκιλ, η οποία συμμετέχει με τη Sciona σε αυτό το πρόγραμμα, μεγάλο μέρος του ευρωπαϊκού πληθυσμού αναμένεται να δείξει ενδιαφέρον για τέτοιου είδους υπηρεσίες που προάγουν την υγεία και την ευεξία. «Τα επίσημα στοιχεία της ΕΕ μαρτυρούν ότι μόνο στην παλαιά Ενωμένη Ευρώπη των 15 περί τα 60 εκατομμύρια άτομα ηλικίας 25-64 ετών δείχνουν ενδιαφέρον για την υγεία τους μέσω της άσκησης και της διατροφής τους, όπως τα ίδια δηλώνουν». Είναι επίσης αξιοσημείωτο ότι τα τελευταία χρόνια η Sciona εργάζεται ανεξάρτητα με το ΕΜΠ για την ανάπτυξη ειδικού λογισμικού σε ό,τι αφορά τα γενετικά τεστ. «Η Microsoft έχει δείξει ενδιαφέρον για αυτό το λογισμικό που αποκαλούμε Rules engine και αναμένεται να το χρησιμοποιήσει για μελέτες στην Ευρώπη».
Για να κλείσουμε, πιστεύουμε ότι μια ρήση που ακούστηκε στο συνέδριο και η οποία ανήκει στον Γουίνστον Τσόρτσιλ μάλλον τα λέει όλα: «Δεν είναι αυτό το τέλος, δεν είναι ούτε η αρχή του τέλους. Ισως είναι όμως το τέλος της αρχής». Η γενετική επανάσταση, που όπως οι ειδικοί υποστηρίζουν θα γίνει... λαϊκή μέσα στα επόμενα χρόνια, μόλις άρχισε. Και καθώς φαίνεται, θα είναι διαρκείας...
Το αβγό του Κολόμβου!
Υ
πεύθυνοι της βελγικής εταιρείας Belovo παράγουν ήδη αβγά που διαθέτουν ισορροπία ω3 και ω6 λιπαρών οξέων (όταν η αναλογία κλίνει με μεγάλη διαφορά προς την κατεύθυνση των ω6 λιπαρών οξέων, καραδοκούν σημαντικοί κίνδυνοι για την υγεία). Πρόκειται για τα αβγά Columbus, τα οποία έχουν «εξαπλωθεί» σε 15 χώρες του κόσμου, μεταξύ των οποίων και η δική μας, μέσω συμφωνίας με μεγάλη πτηνοτροφική εταιρεία. Παράλληλα οι ειδικοί της εταιρείας ετοιμάζουν και άλλα προϊόντα στην ίδια φιλοσοφία, όπως κρέας, γάλα, ψωμί. Η Belovo παρέχει επίσης στην ιστοσελίδα της ειδικό πρόγραμμα στο οποίο ο καταναλωτής έχει τη δυνατότητα να εισαγάγει στοιχεία σχετικά με τη σύσταση των διαφορετικών λιπαρών ενός τροφίμου (όπως αναγράφονται στη συσκευασία του) ώστε να γνωρίζει την αναλογία των ω3 και ω6 λιπαρών που λαμβάνει καθημερινά. Ετοιμάζονται επίσης αβγά με 25% λιγότερη χοληστερόλη, τα οποία είναι πιθανόν να κυκλοφορήσουν σύντομα.
Ελληνική διατροφή και ισορροπία ω3 - ω6
Η κυρία Αρτεμις Σιμοπούλου, πρόεδρος της Διεθνούς Εταιρείας Διατροφογενετικής / Διατροφογενωμικής
Ωσπου να συμβούν τα γενετικά «θαύματα», ποια είναι η διατροφική «συνταγή» της υγείας που προτείνει η κυρία Σιμοπούλου; «Η παραδοσιακή ελληνική διατροφή - εκείνη που ακολουθούσε ο πληθυσμός πριν από το 1960. Πρέπει να σημειώσουμε ότι ο ευρέως χρησιμοποιούμενος όρος της μεσογειακής δίαιτας αποτελεί απλώς έναν γεωγραφικό όρο. Οι δίαιτες ανά την Μεσόγειο διαφέρουν σημαντικά και έχει αποδειχθεί ότι η ελληνική υπερέχει από εκείνες των άλλων μεσογειακών λαών. Εκτεταμένες αναλύσεις που διεξαγάγαμε σχετικά με αυτή τη διατροφή έδειξαν ότι επρόκειτο για δίαιτα που έμοιαζε με την παλαιολιθική διατροφή - βασισμένη σε κατανάλωση άγριων ζώων, ελαιολάδου, φρούτων, ψαριών όπως η σαρδέλα, άγριων χόρτων που είναι πλούσια σε αντιοξειδωτικά, ιχνοστοιχεία και βιταμίνες».
Το ελαιόλαδο αποτελεί κύριο συστατικό της παραδοσιακής ελληνικής διατροφής και «φάρμακο» για τον οργανισμό
Η μεγάλη διαφορά μεταξύ εκείνων των «αγνών» τροφών και των σημερινών καλλιεργημένων ή επεξεργασμένων είναι ότι παρείχαν τη σημαντική ισορροπία μεταξύ των ω3 και των ω6 λιπαρών οξέων, εξηγεί η κυρία Σιμοπούλου. Αν δεν υπάρχει ισορροπία μεταξύ τους και η αναλογία των ω6 είναι μεγαλύτερη, τότε τα λιπαρά ανοίγουν τον δρόμο για θρομβώσεις, φλεγμονές, στενώσεις των αγγείων. Παρεμβαίνουν στις φυσιολογικές μεταβολικές λειτουργίες του οργανισμού και επηρεάζουν την έκφραση γονιδίων που δεν θέλουμε να επηρεαστούν. Για να εννοήσει κανείς πόσο σημαντική είναι αυτή η αναλογία πρέπει να λάβει υπόψη του ότι, όπως επισημαίνει η κυρία Σιμοπούλου, αν τα ω3 και τα ω6 βρίσκονται σε ισορροπία, τότε ένας καλοήθης όγκος δεν μετατρέπεται σε καρκινικό, ένας καρκινικός δεν δίνει μεταστάσεις, ενώ το άτομο δεν εμφανίζει και νόσους του εντέρου. «Είναι χαρακτηριστικό, όπως δείχνουν αναλύσεις μας, ότι το ελληνικό λάδι έχει πολύ μικρότερα επίπεδα ω6 σε σύγκριση με εκείνα της Ιταλίας ή της Ισπανίας. Η ελληνική διατροφή περιλαμβάνει επίσης κατανάλωση καρυδιών και σύκων, πλούσιων σε ίνες και ω3».
Νέα γενετικά μυστικά ήλθαν στο φως
Προκειμένου τα γενετικά εργαλεία να γίνουν τα ακριβέστερα δυνατά, πρέπει να χυθεί άπλετο φως στα γονίδια και στις παραλλαγές τους που «χαρίζουν» ιδιαίτερα χαρακτηριστικά στον καθένα από εμάς, κάνοντάς τον μοναδικό, με αποτέλεσμα να χρειάζεται και... μοναδική διατροφική αντιμετώπιση. Στο συνέδριο παρουσιάστηκαν νέες μελέτες που βοηθούν στην περαιτέρω κατανόηση των γενετικών αυτών «μυστικών», ένα απάνθισμα των οποίων σας παρουσιάζεται:
* Λιπαρά και καρδιαγγειακά: ο δρ Χοσέ Ορντόβας από το Πανεπιστήμιο Ταφτς στη Βοστώνη αναφέρθηκε στην αναδυόμενη γνώση σχετικά με την απόκριση διαφορετικών ατόμων στην κατανάλωση λιπαρών. Οπως είπε, ορισμένες ομάδες φαίνεται να ωφελούνται περισσότερο σε ό,τι αφορά την πρόληψη και τη θεραπεία των καρδιαγγειακών νοσημάτων από την υιοθέτηση δίαιτας χαμηλής σε λιπαρά, ενώ άλλες από τη διατροφή που είναι πλούσια σε μονοακόρεστα ή πολυακόρεστα λιπαρά. Είναι μάλιστα αξιοσημείωτο ότι ορισμένες υποομάδες με συγκεκριμένο αλληλόμορφο φαίνεται να διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο καρδιαγγειακών αν έχουν υψηλή κατανάλωση πολυακόρεστων λιπαρών, ενώ άλλες αντιθέτως μειωμένο κίνδυνο ανάλογα με το γενετικό προφίλ τους.
* Υδατάνθρακες και ανοσοποιητικό: ο Χανς-Ρίτσαρντ Μπράτμπακ από το Νορβηγικό Πανεπιστήμιο Επιστήμης και Τεχνολογίας παρουσίασε μελέτη σε μικρό αριθμό εθελοντών - πέντε παχύσαρκων ανδρών που ακολουθούσαν δυτικού τύπου διατροφή - στους οποίους δόθηκε δίαιτα με χαμηλή πρόσληψη υδατανθράκων (μείωση από 55% της συνολικής ημερήσιας πρόσληψης θερμίδων στο 30%). Οι ειδικοί είδαν ότι ύστερα από μόλις τέσσερις εβδομάδες παρέμβασης η μείωση των υδατανθράκων επέδρασε στην έκφραση των γονιδίων που συνδέονται με το ανοσοποιητικό σύστημα, μειώνοντας και τους δείκτες φλεγμονής.
* Παιδική παχυσαρκία: Ο δρ Μάριος Καμπούρης από την Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Γέιλ και την εταιρεία Geno-Type Biotechnology παρουσίασε τα αποτελέσματα μελέτης σε 500 παχύσαρκα παιδιά που συνελέγησαν από την Α' Παιδιατρική Κλινική της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών (διευθυντής, καθηγητής κ. Γ. Χρούσος). Στους μικρούς εθελοντές εξετάστηκαν 11 διαφορετικά γονίδια και 29 πολυμορφισμοί (αφορούσαν μεταξύ άλλων τη ρύθμιση του λιπώδους ιστού, τη διαδικασία της λιπογένεσης, τα β-κύτταρα του παγκρέατος). Τα αποτελέσματα αποκάλυψαν πως σε ό,τι αφορά την παχυσαρκία ο εντοπισμός ενός πολυμορφισμού δεν δίνει σαφή εικόνα για αυτήν, αλλά απαιτούνται ενδελεχείς μελέτες που θα αποκαλύψουν τους πολύπλοκους γενετικούς μηχανισμούς της μάστιγας του αιώνα, η οποία για τον λόγο αυτόν έχει λάβει τον τίτλο «globesity».
* Και 3 και 4 ποτηράκια κρασί: Ο δρ Μισέλ ντε Λορζερίλ από το Κέντρο για την Καρδιά και τη Διατροφή στην Γκρενόμπλ της Γαλλίας παρουσίασε στοιχεία που μάλλον θα ενθουσιάσουν για άλλη μία φορά τους λάτρεις του κρασιού. Οπως ανέφερε, 3-4 ποτήρια κόκκινο κρασί την ημέρα φαίνεται να αυξάνουν ως και 90% τα επίπεδα του ΕΡΑ (ενός εκ των δύο βασικών ω3 λιπαρών οξέων) - είναι γνωστό ότι τα υψηλά επίπεδα ω3 συνδέονται με μείωση του κινδύνου καρδιαγγειακών αλλά και μορφών καρκίνου - σε ασθενείς με στεφανιαία νόσο. Το αλκοόλ φαίνεται ότι επιδρά στον μεταβολισμό των λιπαρών οξέων από τον οργανισμό, με αποτέλεσμα την αύξηση των ω3, η οποία μειώνει τον κίνδυνο καρκίνου. Καλά νέα λοιπόν για όσους δεν αγαπούν τα ψάρια: μπορούν να πίνουν μερικά ποτήρια κρασί ώστε να λαμβάνουν τα απαραίτητα λιπαρά οξέα και να μειώνουν τον κίνδυνο καρκίνου, είπε γλαφυρά ο ερευνητής.
* Λιπαρά οξέα και ωχρά κηλίδα: Ειδικοί από τα Εθνικά Ινστιτούτα Υγείας των ΗΠΑ ανακάλυψαν δύο παραλλαγές σε γονίδια του χρωμοσώματος 11 οι οποίες είναι πιθανόν να συνδέονται με προχωρημένες μορφές ηλικιακής εκφύλισης της ωχράς κηλίδος. Οι περιοχές που εντοπίστηκαν ύστερα από μελέτη 377 ατόμων με εκφύλιση καθώς και 188 υγιών εθελοντών συνδέονται με τον μεταβολισμό των λιπαρών οξέων και σύμφωνα με τους ειδικούς είναι πιθανόν στο μέλλον να αποτελέσουν στόχους για προληπτική αλλά και θεραπευτική παρέμβαση της νόσου.
Η κυρία «Γονιδίωμα»
Η Ρόζαλιν Γκιλ είναι ένας από τους ελάχιστους ανθρώπους που σύντομα θα γνωρίζουν τον πλήρη γενετικό «χάρτη» τους
Ενα από τα λίγα, μετρημένα ακόμη στα δάχτυλα των δύο χεριών, άτομα που θα μάθουν τα πάντα σχετικά με το τι γράφει το «βιβλίο της ζωής» τους πολύ πιο σύντομα από όλους τους άλλους ανθρώπους - για την ακρίβεια μέσα στις επόμενες τρεις εβδομάδες - είναι η Ρόζαλιν Γκιλ, επιστημονική υπεύθυνη της εταιρείας Sciona, μιας από τις πρωτοπόρους εταιρείες στον τομέα της δημιουργίας γενετικών τεστ με στόχο την παροχή εξατομικευμένων συμβουλών υγείας και διατροφής (ήταν η πρώτη εταιρεία που έδωσε τέτοιου είδους συμβουλές με βάση γενετικά εργαλεία το 2001). «Το Βήμα» συνάντησε κατά τη διάρκεια του συνεδρίου αυτή την «εκλεκτή» - ή μήπως όχι και τόσο; -, η οποία συνεργάζεται με την ομάδα του Τζέιμς Γουάτσον (νομπελίστας που διαλεύκανε τη δομή του DNA μαζί με τον Φράνσις Κρικ) και είναι μία από τις δύο γυναίκες που θα πάρουν στα χέρια τους ολόκληρο το γονιδίωμά τους μέσα στο επόμενο διάστημα.
Συνολικά δέκα άτομα της ομάδας θα μάθουν σύντομα όλες τις λεπτομέρειες του γενετικού υλικού τους. Ετσι, η δρ Γκιλ θα είναι ένας από τους ελάχιστους ανθρώπους στον κόσμο που θα μπορούσε από τώρα να λάβει διατροφικές συμβουλές «κομμένες και ραμμένες» στα μέτρα του DNA του. Αυτό ακούγεται καλό, αφού μπορεί να οδηγήσει στην πρόληψη ακόμη και σοβαρών νόσων. Τι θα συμβεί όμως αν ο γενετικός «χάρτης» της τής αποκαλύψει μιαν αλήθεια που φοβίζει τον κάθε άνθρωπο, όπως αυξημένο κίνδυνο για εμφάνιση σε λίγα χρόνια μιας ανίατης νόσου ή ακόμη ενός κληρονομικού νοσήματος που μπορεί να βαρύνει και τους απογόνους της; «Αν και έχω ανάμεικτα συναισθήματα σχετικά με αυτή την αναμονή για τα αποτελέσματα των εξετάσεων, θέλω να μάθω τα πάντα» δηλώνει με γενναιότητα· και συμπληρώνει: «Και αυτό διότι πιστεύω στη δύναμη της συγκεκριμένης προσέγγισης. Εκτιμώ ότι θα πιστέψουν και άλλοι, και θα γίνει μια συμβατική διαδικασία στο μέλλον. Η γνώση για εμένα είναι δύναμη και ακόμη κι αν δεν μπορέσω να κάνω κάτι εγώ για να αντιμετωπίσω μια κατάσταση σήμερα, ίσως τα παιδιά μου να μπορούν να την αντιμετωπίσουν αύριο με την εξέλιξη της επιστήμης».
Είναι άξιον λόγου ότι, όπως εκμυστηρεύεται η δρ Γκιλ, το οικογενειακό ιστορικό της είναι βεβαρημένο σε ό,τι αφορά σοβαρές νόσους: «Στην οικογένειά μου από την πλευρά του πατέρα μου υπάρχουν πολλές περιπτώσεις καρκίνου, οπότε μπορεί κάποιος να πει ότι έχω παρελθόν που προκαλεί φόβο. Ωστόσο γνωρίζουμε ότι σε μεγάλο ποσοστό ο καρκίνος μπορεί να προληφθεί και ίσως με τις κατάλληλες κινήσεις μπορώ να αλλάξω αυτό που γράφουν τα γονίδιά μου». Βέβαια όλα αυτά ακούγονται από τα χείλη ενός ανθρώπου που έχει εμπλακεί άμεσα στην υπόθεση της χαρτογράφησης του γονιδιώματος, που έχει το υπόβαθρο για να δεχθεί ακόμη και τα πιο δύσκολα νέα. Τι θα συμβεί όμως με τον κάθε απλό άνθρωπο που μπορεί να νιώσει ότι καταστρέφεται η ζωή του από μια κακή πρόγνωση και δεν έχει τα μέσα και τη γνώση να χειριστεί την κατάσταση με ψυχραιμία; «Αυτό είναι γεγονός. Αλλά τα παραδείγματα όπως το δικό μου, τα οποία παίρνουν δημοσιότητα, γίνονται και ένα μέσο εκπαίδευσης του κοινού ώστε να είναι προετοιμασμένο να αντιμετωπίσει τις νέες προκλήσεις, να μάθει ότι τα γονίδιά μας δεν καθορίζουν απολύτως τη μοίρα μας αλλά μπορούμε να πάρουμε τη ζωή μας στα χέρια μας σε μεγάλο βαθμό με τις επιλογές μας».
ΘΕΟΔΩΡΑ ΤΣΩΛΗ
Το ΒΗΜΑ, 18/11/2007 , Σελ.: H06
Κωδικός άρθρου: B15219H061
ID: 290715
Αυτό το κείμενο εκτυπώθηκε από "ΤΟ ΒΗΜΑ", στη διεύθυνση http://tovima.dolnet.gr/print_article.php?e=B&f=15219&m=H06&a
ο σωματικό λίπος είναι βασικό δομικό στοιχείο των κυττάρων του οργανισμού. Tο ανθρώπινο σώμα χρειάζεται τη μικρότερη περιεκτικότητα λίπους για να ρυθμιστεί ο μεταβολισμός και η θερμοκρασία του σώματος και να δημιουργήσει μια προστασία για τα όργανα. 
