osteoporosi

Οστεοπόρωση

Οστεοπόρωση

του Ελευθεριάδη Δημήτριου, Οστεοπαθητικού, Bsc(hons).

Καταναλωτικά Βήματα - Τεύχος Ιουλίου-Αυγούστου 2003

1.Οστά: Ένας ζωντανός οργανισμός.
Ο σκελετός αποτελεί το 25% του σωματικού βάρους ενός φυσιολογικού ενήλικα. Τα μέλη του, δηλαδή τα οστά, είναι στην ουσία ένα κράμα από ασβέστιο, φώσφορο, μαγνήσιο και κολλαγόνο. Η χρησιμότητα του σκελετού, ως σύστημα, είναι προφανής, αφού δίχως το σχήμα και τη μορφή που μας προσφέρει, θα ήμασταν σαν γυμνοσάλιαγκες, αδύναμοι να επιτύχουμε τους διαφόρους καθημερινούς μας στόχους.

Εκτός, όμως, από το σχήμα και τη μορφή, τα οστά μας έχουν μέγιστη σημασία για ένα μεγάλο μέρος της λειτουργίας του οργανισμού μας. Μερικά μόνο παραδείγματα του ρόλου, τον οποίο επιτελεί ο σκελετός είναι:

• Η υποστήριξη του σώματος, η οποία μας δίνει τη δυνατότητα να διατηρούμε την όρθια ή καθιστή στάση.

• Η προστασία των εσωτερικών συστημάτων (κρανίο-εγκέφαλος, θώρακας-καρδιά & πνεύμονες, λεκάνη-ουρογεννητικό σύστημα)

• Η κινητικότητα. Οι μύες χρησιμοποιούν τα οστά σα μοχλούς, έτσι ώστε να παράγουν κίνηση, ενώ ο τύπος των αρθρώσεων καθορίζει τον τύπο της κίνησης.

• Η παραγωγή αιμοσφαιρίων, τα οποία, κατά το μεγαλύτερο ποσοστό τους, παρασκευάζονται στο μυελό ορισμένων οστών.

• Η αποθήκευση μεταλλικών αλάτων. Τα οστά λειτουργούν σαν "τράπεζες" αυτών των ουσιών, με πιο σημαντικά το ασβέστιο και το φώσφορο. Τα αποθηκευμένα αυτά άλατα απελευθερώνονται στην κυκλοφορία του αίματος, σαν ιόντα και διατείθενται εκεί που χρειάζονται. Οι "καταθέσεις" και οι "αναλήψεις" μεταλλικών αλάτων στα οστά είναι αδιάλειπτο φαινόμενο.

Θα μπορούσαμε να παρομοιάσουμε τα οστά μας με εργοτάξια, στα οποία επιτελείται μια συνεχής ανοικοδόμηση. Στο σκελετό ενός υγιούς οργανισμού, ειδικές ομάδες κυττάρων, κατόπιν οδηγιών του νευρικού συστήματος, "γκρεμίζουν" και "χτίζουν" συνεχώς, με αποτέλεσμα σε 5-7 χρόνια ένα οστό να είναι εξ' ολοκλήρου ανανεωμένο. Οι "χτίστες" ονομάζονται οστεοβλάστες και οι "γκρεμιστές" λέγονται οστεοκλάστες. Καταλαβαίνουμε λοιπόν ότι έστω και μικρή ανισορροπία σε αυτόν τον μηχανισμό ανοικοδόμησης, οδηγεί μακροπρόθεσμα σε μεγάλες αλλαγές στην οστεϊκή πυκνότητα και περιεκτικότητα σε ασβέστιο.

Ο μεταβολισμός των οστών σε γενικές γραμμές εξαρτάται από:

• Τη σύνθεση του κολλαγόνου.

• Την πεπτική απορρόφηση και διαθεσιμότητα του ασβεστίου, που επιτυγχάνεται μέσω της βιταμίνης D.

• Την οστεοβλαστικη και οστεοκλαστικη δραστηριότητα, κατά μεγάλο μέρος κάτω από τον έλεγχο του ενδοκρινικού (ορμονικού) συστήματος και τοπικούς παράγοντες που αποφασίζουν την τελική έκβαση.

2. Οστεοπόρωση.
Γενικά
Οστεοπόρωση σημαίνει μείωση της οστικής πυκνότητας σε τέτοιο βαθμό, ώστε ο σκελετός να θεωρείται ευάλωτος σε κατάγματα. Ο μηχανισμός που συντελεί στην εμφάνισή της είναι η υπεροχή της οστεοκλαστικής διαδικασίας, έναντι της οστεοβλαστικής. Σημειωτέον ότι στην οστεοπόρωση δε μεταβάλλεται η δομική σύσταση, δηλαδή η οστική μεταβολή είναι ποσοτική και όχι ποιοτική. Προσβάλλει όλο το σκελετό και, ανάλογα με τον τύπο της, περισσότερο τα σπογγώδη ή τα φλοιώδη οστά. Αναγνωρίζονται δυο τύποι:

• Τύπος Ι, ο οποίος εμφανίζεται σε σχετικά νέες γυναίκες σαν αποτέλεσμα πρόωρης εμμηνόπαυσης η υστερεκτομής. Καθιστά εύθραυστα τα σπογγώδη οστά (π.χ. σπονδυλική στήλη). Προκαλείται από έλλειψη οιστρογόνων.

• Τύπος ΙΙ ή γεροντική οστεοπόρωση, που προσβάλλει άντρες & γυναίκες, συνήθως μετά τα εβδομήντα έτη ζωής και αφορά κυρίως τα φλοιώδη οστά(π.χ. μηριαίο οστό και γενικά τα περιφερικά οστά). Προκαλείται κυρίως από δευτερογενή υπερ-παραθυρεοειδισμό (είναι η αυξημένη λειτουργία των παραθυρεοειδών).

Αιτίες / Παράγοντες κινδύνου
θα μπορούσαμε να πούμε ότι η οστεοπόρωση δεν είναι ασθένεια, αλλά μια κατάσταση η οποία υφίσταται σαν αποτέλεσμα διαφόρων παραγόντων κίνδυνου, όπως οι παρακάτω:

• Κληρονομική προδιάθεση.

• Ορμονικές διαταραχές (υπερθυρεοειδισμός, υπεραδρεναλινισμός, σακχαρώδης διαβήτης, θυρεοτοξίκωση, ακρομεγαλία, υπογοναδισμός).

• Δίαιτα φτωχή σε ασβέστιο και βιταμίνη D, ιδιαίτερα στα χρόνια της ανάπτυξης.

• Έλλειψη έκθεσης στον ήλιο (με συνέπεια έλλειψη βιταμίνης D).

• Ανορεξία.

• Έλλειψη φυσικής άσκησης.

• Χρόνια νεφρική ανεπάρκεια.

• Ρευματοειδής αρθρίτιδα.

• Υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ.

• Υπερβολική λήψη κορτικοστερεοειδών φαρμάκων.

• Πρόωρη εμμηνόπαυση.

• Υστερεκτομή.

• Υπερβολική κατανάλωση καφέ, τσάι.

Κλινική εικόνα
Η οστεοπόρωση δεν είναι απαραίτητο να εμφανίζει συμπτώματα, ειδικά στα πρώτα στάδια, αφού δεν είναι από μόνη της επίπονη. Ενδείξεις μπορεί να είναι μείωση του ύψους, σπονδυλικό άλγος ή μηχανικές αλλαγές (κύφωση, σκολίωση). Όλα είναι αποτέλεσμα μικροφθοράς των "αραιών" πλέον οστών, από τη βαρύτητα. Το κύριο χαρακτηριστικό, όμως, της οστεοπόρωσης είναι το ιστορικό καταγμάτων, συχνά, χωρίς ιδιαίτερη αιτία. Τα οστά του βραχίονα και του καρπού, τα πλευρά και οι σπόνδυλοι και ο λαιμός του μηρού αποτελούν τις πιο ύποπτες περιοχές για κατάγματα, τα όποια όχι μόνον προκαλούνται εύκολα, αλλά καθυστερούν και στην επούλωσή τους.

Λόγω της ασυμπτωματικής φύσης της η οστεοπόρωση συχνά διαγιγνώσκεται καθυστερημένα. Συνίσταται, λοιπόν, σε άτομα που ανήκουν στις ομάδες κίνδυνου και πάντα σε γυναίκες άνω των 40 ετών, να συμβουλεύονται τους θεράποντες γιατρούς, για σχετική έρευνα. Αυτό γίνεται, κυρίως, με μέτρηση οστεϊκής μάζας, μια ανώδυνη διαδικασία, που, επίσης, χρησιμεύει και για την εκτίμηση των αποτελεσμάτων της θεραπευτικής αγωγής. Οι ακτινογραφίες είναι χρήσιμο εργαλείο, αλλά δεν αποτελούν αξιόπιστη πηγή από μόνες τους.

Πρόληψη / Θεραπεία
Στην περίπτωση της οστεοπόρωσης η καλύτερη θεραπεία είναι η πρόληψη. Και αυτό, διότι ακόμα θεωρείται μια ουσιαστικά ανίατη κατάσταση, αφού έπειτα από την απώλεια οστικής μάζας δεν παρατηρείται δραματική αύξησή της. Ανατρέχοντας τη λίστα των παραγόντων κίνδυνου, λοιπόν, μπορούμε εύκολα να εξάγουμε συμπεράσματα για μεθόδους αποτελεσματικής πρόληψης. Ένας υγιής οργανισμός, που ασκείται συστηματικά, λαμβάνει όλα τα απαραίτητα θρεπτικά συστατικά, από μεγάλη ποικιλία διατροφικών ομάδων και εκτίθεται με μέτρο στο ηλιακό φως, έχει πολύ λίγες πιθανότητες να εμφανίσει οστεοπόρωση. Ειδικά, για προεμμηνορυσιακές γυναίκες, συνίσταται θεραπεία αντικατάστασης ορμονών, η οποία, παρά τις παρενέργειες, αποτελεί σύμμαχο στην πρόληψη. Υπάρχουν επίσης ουσίες, που καταστέλλουν την οστεοκλαστική διαδικασία, οι λεγόμενες διφωσφονάτες, χωρίς ιδιαίτερα ανεπιθύμητες ενέργειες.

Πρέπει να τονισθεί η σημασία της φυσικής δραστηριότητας και των διατροφικών συνηθειών. Ειδικά η άσκηση εναντίον της βαρύτητας (π.χ. τρέξιμο & περπάτημα) καθυστερεί την απώλεια οστικής μάζας και αυξάνει την απορρόφηση του ασβεστίου. Οποιαδήποτε μυϊκή δραστηριότητα δημιουργεί ένα "στρες" στις εκφύσεις και τις καταφύσεις των μυών, με αποτέλεσμα το νευρικό σύστημα να "διατάσσει" την ενίσχυση του οστού.

Ολοένα και αυξανόμενες είναι οι ενδείξεις και οι αποδείξεις, ότι η διατροφή παίζει αποφασιστικό ρόλο, τόσο στην εμφάνιση, όσο και στη θεραπεία οποιασδήποτε ασθένειας. Οφείλουμε να αναλογιστούμε ότι η διαφορετικότητα του καθενός μας μεταφράζεται όχι μόνο στην προσωπικότητα και στον σωματότυπο αλλά και στην πεπτική "συμπεριφορά". Έτσι, για τον καθένα μας υπάρχουν κατάλληλες και ακατάλληλες τροφές και θα ξαφνιαζόμασταν, εάν ανακαλύπταμε ότι το ανοσοποιητικό μας σύστημα αντιδρά υπερβολικά σε τροφές που είναι φαινομενικά αβλαβείς (δημιουργώντας έτσι αρκετές από τις "ανεξήγητες" ασθένειες), ενώ επωφελείται από άλλες, που ποτέ δε συμπεριλαμβάναμε στο διαιτολόγιο μας.

Ειδικά για την οστεοπόρωση, σε πολλές περιπτώσεις η απορρόφηση των συστατικών, που είναι απαραίτητα για την ανάπτυξη των οστών, μπορεί να μην είναι δυνατή, από τις πιο "δημοφιλείς" πηγές τους, λόγω δυσανεξίας. Παρομοίως, ορμονικές διαταραχές μπορεί να προκληθούν από "μικροδηλητηριάσεις" και να αποτελέσουν εφαλτήριο, για την οστεοπόρωση. Για το λόγο αυτό, έχουν επινοηθεί τα τεστ τροφικής δυσανεξίας, τα αποτελέσματα των οποίων βοηθούν αποφασιστικά στην πρόληψη και τη θεραπεία, όχι μόνο της οστεοπόρωσης αλλά και πλήθους άλλων ασθενειών.

Για τους ήδη πάσχοντες από οστεοπόρωση, υπάρχουν μέτρα τα οποία βοηθούν. Πρέπει καταρχήν να αποφεύγονται όλοι οι παράγοντες κινδύνου. Η φυσική άσκηση είναι απαραίτητο να γίνεται με πλήρη ασφάλεια, για την αποφυγή καταγμάτων. Το περπάτημα, δηλαδή, είναι προτιμότερο από το τρέξιμο ή άλλα σπορ. Το ανέβασμα σκάλας είναι προτιμότερο από το κατέβασμα. Το κολύμπι, επίσης, είναι ακίνδυνο και συνίσταται όχι μόνο για τη μυϊκή δραστηριότητα που προκαλεί αλλά και για τη βελτίωση της κινητικότητας. Οτιδήποτε, βελτιώνει την κινητικότητα (οστεοπαθητικη, γιόγκα κ.λπ.),συμβάλλει στην αποφυγή πτώσεων και πιθανού κατάγματος.

Μπορούμε να πούμε, σε γενικές γραμμές, ότι η οστεοπόρωση δεν απειλεί τη βιωσιμότητα του πάσχοντος, εάν ο ίδιος έχει γνώση και προφυλάσσεται. Είναι θέμα ποιότητας ζωής, και συχνά, η σωστή αντιμετώπισή της προσφέρει πολλαπλά οφέλη στον πάσχοντα.

Βιβλιογραφία

• Βεζυρόγλου, Γ,Δ.: "ΑΤΛΑΣ ΡΕΥΜΑΤΙΚΩΝ ΠΑΘΗΣΕΩΝ ΤΗΣ ΣΠΟΝΔΥΛΙΚΗΣ ΣΤΗΛΗΣ", 2000

• Kumar, P. - Clark, M.: "Clinical Medicine", 1997

• Marieb, E.: "Human Anatomy & Physiology", 1998